#020today: 30 jaar Dam tot Damloop

In de negentiende eeuw maakte een aantal kunstenaars de overstap ook, toen nog met een bootje, om de Zaanstreek vast te leggen. De bekendste is Monet die in 1871 vier maanden in de streek verbleef en er 25 schilderijen maakte. Eerder wisten kunstenaars als Johannes Hilverdink in 1858 de schoonheid van de Zaanstreek met zijn water en de vele molens vast te leggen.

In de collectie van het Amsterdam Museum bevindt zich een serie van 23 lithografieën van Nederlandse steden en wateren, die deze kunstenaar heeft gemaakt naar tekeningen van Everhardus Koster. Een van deze litho’s verbeeldt de Voorzaan in Zaandam.

Wat zagen kunstenaars als ze Zaandam binnen kwamen? De bedrijvigheid van de haven in de Voorzaan moet ze zijn opgevallen en de prachtige huizen aan de Hogendijk, te zien links op de litho. In het midden lagen de Dam en de sluizen en aan de rechterkant het gemeentehuis aan de Zuiddijk. Boven alles uit toornend de Oostzijderkerk. Het stukje land in de voorgrond, waar de tekenaar vermoedelijk heeft gezeten of dobberde in een bootje, heette de Ganzenwerf. Het werd later gedempt en is de nu kade langs het water.

De renners van de Dam tot Damloop zien deze havenkom nog steeds maar natuurlijk is er inmiddels veel veranderd. De sluizen werden verbreed, land aangelegd, gebouwen afgebroken en nieuwe gebouwd.

In het Zaans Museum op de Zaanse Schans zijn die veranderingen goed te volgen op de schilderijen in de collectie. Een kleurrijke en imposante afbeelding van hetzelfde gebied bijna 100 jaar later en vanuit een iets ander standpunt , is het schilderij ‘De dag ontwaakt’ van de Zaanse schilder Willem Jansen (1892-1969). Hij schilderde het in 1954 ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de houtfirma Stadlander & Middelhoven BV.

We zien links de houthavens en de huizen op de Hogendijk en herkennen de Oostzijderkerk en het gemeentehuis. Een groot verschil met de litho van Hilverdink is de aanwezigheid van de Zaanse industrie, te zien aan de pakhuizen in het midden van het doek en de schoorsteenpijp met rook schuin achter het gemeentehuis. De pakhuizen, gebouwd in 1932, waren van groothandel Keg op de Hogendijk. Nu staat hier het Zaantheater. De rook komt vermoedelijk uit de schoorstenen van Stadlander en Middelhoven, de opdrachtgever van het schilderij.

De sporters die op zondag 21 september na een inspannende tocht de Dam in Zaandam bereiken, zullen op dat moment liever aan een welverdiend biertje denken, dan zich bezig houden met wat er allemaal in die buurt heeft plaatsgevonden. En geef ze eens ongelijk.
Maar ter voorbereiding op hun tocht van volgend jaar kunnen ze het Zaans Museum bezoeken, waar vanaf het najaar van 2014 een geheel vernieuwde presentatie is te zien. Het is slechts 5 Engelse mijl verder dan de Dam van Zaandam.

Hester Wandel, conservator en hoofd collectie Zaans Museum, Zaandam

Het citaat in de eerste zin is afkomstig uit: Martinus Nijhoff, De moeder de vrouw, uit: Nederlandse letterkunde: De periode 1920-1945. samenstelling Rob van Riet. - Utrecht, Antwerpen, Het Spectrum, 1986.

Bekijk de lithografie van Johannes Hilverdink hier in de collectie online.