De Dam in 3D geluid

Met een techniek ontwikkeld door het Amerikaanse bedrijf Harris Miller Miller & Hanson Inc. (HMMH) heeft Traa het afgelopen jaar opnamen gemaakt voor de geluidsinstallatie in zaal 20. De keuze van de geluiden komt voort uit het onderzoek van Annelies Jacobs en bestudering van het schilderij de Dam van Breitner en de ets van Willem Frederik Dupont uit 1932. Studenten van de Universiteit van Maastricht onderzochten waar een paardentram, een buikorgel, ratel en andere geluidsvoortbrengers konden worden opgenomen. Voor het buikorgel ging Arnoud Traa naar Museum Speelklok in Utrecht, voor de paardentram reisde hij naar Döbeln in het oosten van Duitsland en de ratel werd voor de opnamen uit het depot van het Amsterdam Museum gehaald.

Oorschelpen

De geluiden zijn op een bijzondere manier opgenomen: binaural waardoor het klinkt alsof je zelf op de Dam staat, ongeveer vanaf het perspectief van Breitner toen hij de Dam schilderde rond 1895. Tijdens de opnamen heeft Arnoud twee miniatuur microfoons in allebei zijn oren om het geluid zo op te nemen dat het, door een koptelefoon, klinkt alsof het in je eigen oren binnenkomt. Deze techniek maakt gebruik van de manier waarop onze oorschelpen als een kleine geluidswal werken. Bij katten zou het nog beter werken, die kunnen immers hun oorschelpen bewegen en daarmee richten. Voor een demonstratie van de effecten: luister met een koptelefoon op naar 3d geluid van een kapper.

Ballon doorprikken voor de echo

Arnoud nam niet alleen de geluiden op maar registreerde ook de akoestische eigenschappen van de plekken waar hij opnam om het geluid in openbare ruimten te simuleren. Voor het vastleggen van de geluidseigenschappen van de Dam ging hij op een zondagochtend om 4 uur erheen. Dan is Amsterdam het stilste. De weervoorspelling gaf aan dat er nauwelijks wind zou zijn. Arnoud had een ballon bij zich en een lange stok met een naald. Met de stok in zijn en de microfoons in zijn oren wachtte Arnoud op het juiste moment. Een politieauto stopte om te informeren waartoe deze onderneming diende en nadat zij vertrokken waren, prikte hij de ballon door om de geluidsecho op te nemen.

Alle opnames en meetgegevens van Arnoud gingen naar Harris Miller Miller & Hanson Inc, die een model ontwikkeld hebben voor het opnemen van geluiden. Ze kijken bijv naar echo, het straatoppervlak en de aanwezigheid van bomen. Nick Miller gaf Arnoud de instructies voor de metingen van de ruimte en het maken van de opnamen. Bij de uiteindelijke mix van de beide soundscapes is ook rekening gehouden met de ruimtelijke veranderingen op de Dam: vroeger was er een klein plantsoen op de plek waar nu het Nationaal Monument staat.

Maskeren van geluid

Per soundscape zijn er 11 geluiden, dus er zijn honderden combinaties mogelijk. Geluiden beïnvloeden elkaar. Klokken overstemmen het geluid van stemmen, bomen vol in het blad kunnen het geluid van een snelweg maskeren. De zorgvuldig gemixte geluiden in de virtual soundscapes geven een idee van deze maskeringseffecten. We zochten (details uit) foto’s en prenten die de geluiden visualiseren. HMMH verwerkte deze tot de knoppen waarmee bezoekers hun eigen soundscape van de Dam kunnen maken door de geluiden met elkaar te combineren en te luisteren hoe de verschillende geluiden elkaar beïnvloeden.

Veel de opnames voor Het Geluid van Amsterdam zijn terug te luisteren op soundcloud

Reportage van Bart Koolen over het project