Dat tijdelijke tentoonstellingen kunnen leiden tot herontdekkingen in de eigen collectie, blijkt uit de aanwezigheid van een bijzonder schuttersstuk in de tentoonstelling Van Oostsanen. Hoewel gecatalogiseerd als ‘Kunstenaar onbekend’ werden steevast twee namen genoemd waarmee dit paneel, een van de vroegste schuttersstukken, in verband is gebracht: Jan van Scorel (1495-1562) en Cornelis Anthonisz (ca. 1505-1561), respectievelijk de vroegere leerling en de kleinzoon van Jacob Cornelisz van Oostsanen.
#020today: Rot A gerestaureerd!
Schutters van Rot A, 1531
Wat is er te zien? Zeventien goed bewapende schutters getuigen van hun daadkracht. Ze zijn symmetrisch opgesteld tegen de achtergrond van een fantasielandschap. De letter van hun rot ‘A’ prijkt middenvoor. De opschriften van de filosoof Seneca naast het schildje – links de vertaling van het Latijn rechts – benadrukken het christelijke plichtsbesef van de schutterij: ‘Wij zijn door deezen plechtighen eed verbonden de waereldsche zaaken gheduldig te ver draaghen, en ons niet te laaten beroeren door die zaaken die wij niet in onze macht hebben om te vermijden. Seneca. Het woord ‘sacramentum’ in de Latijnse versie zal verwijzen naar het Mirakel van Amsterdam. Rechtsboven wordt de hostie, het sacrament, door engelen getoond.
De compositie van dit vroege groepsportret verraadt de invloed van Jan van Scorels Utrechtse Jeruzalemvaarders, waarvan er één in de tentoonstelling is opgenomen, in bruikleen van het Centraal Museum. De bergachtige achtergrond herinnert aan diens landschappen: fantasievolle weergaven van wat hij in Italië had gezien. Vanwege het jaar waarin het schilderij is gemaakt, 1531, past het echter niet in diens artistieke ontwikkeling. Scorel had sinds zijn Italiaanse jaren een veel vrijere hand.
De kunstenaar die ook is genoemd als mogelijke maker, is Cornelis Anthonisz, van wie de Braspenningmaaltijd uit 1533 direct naast dit werk hangt. De behandeling van de koppen en de gebruikte kleuren lijken dit te bevestigen, zij het dat de penseelvoering nog niet zo zelfverzekerd oogt als in de twee jaar later geschilderde schuttersmaaltijd. Sinds de recente restauratie in het kader van de tentoonstelling zijn de Schutters van Rot A weer in volle pracht te bewonderen, trots poserend in hun glimmende kurassen.
In de directe confrontatie van het gerestaureerde Rot A met werken van zowel Scorel als Cornelis Anthonisz heeft de toeschrijving van het paneel aan de laatste flink aan kracht gewonnen. Wij zouden ons daarbij kunnen voorstellen dat Cornelis door zijn grootvader naar Utrecht is gestuurd om zich bij Scorel verder in de kunst te bekwamen; een verstandige stap, vooral na diens Italiaanse verblijf. De opdracht van de Amsterdamse schutters kan uiteindelijk zelfs door Cornelis zijn uitgevoerd naar ontwerp van Scorel.
We zullen het helaas nooit precies weten. Maar door de vergelijking met de omringende schilderijen wordt de bezoeker van Van Oostsanen uitgenodigd om zelf tot een oordeel te komen.
Norbert Middelkoop, conservator
Klik hier voor een link naar het object in de Collectie Online.
61 keer bekeken