#020today: van der Elskens Amsterdam!

Het persbericht uit 1979 luidde:

“Een Amsterdamse fotograaf die meer dan dertig jaar met speurend oog door zijn stad loopt, krijgt heel wat ‘zo maar’ gemaakte momentopnamen. Die beelden worden bijgezet in zijn archief om ten slotte te worden vergeten. Ed van der Elsken bekeek ze onlangs opnieuw en dat werd een schokkend weerzien met zijn Amsterdam uit de jaren 1948 tot 1970.

Die vroegere zwart-wit foto’s zijn niet de lieflijke plaatjes uit de VVV-folders, wèl soms schrijnende beelden van dat andere Amsterdam: arme mensen, zwervers, alcoholici, penose, vechten op straat, verval en afbraak. Zo is er een serie even verstilde als droevige impressies van de afbraak van de jodenbuurt. Op al die beelden zijn we zelf al geschiedenis geworden: het is te zien aan ons uiterlijk, onze kleding, ons gedrag, de auto’s en de fietsen.

Deze voor het grootste gedeelte nog nooit gepubliceerde of getoonde foto’s zijn thans te zien op de expositie ‘Van der Elsken’s Amsterdam’ in het Amsterdam Historisch Museum. Het is de indringende persoonlijke visie van een fotograaf die na tientallen jaren nog lang niet is uitgekeken op zijn grote liefde: Amsterdam.”

Als foto voor het affiche werd gekozen voor een van de bekendste foto’s uit het boek. Hierin staat de volgende toelichting:

“In augustus 1955 maken journalist Jan Vrijman en ik voor het weekblad Vrij Nederland een serie reportages over wat toen wel genoemd werd de “opgeschoten bandeloze straatjeugd”. Vrijman gebruikte als eerste publicist het woord “nozem” “De nozems staan op de hoeken van de Nieuwendijk,” schreef Vrijman. “De nozems staan in alle grote steden op de hoeken van straten en pleinen, ze schreeuwen en tieren, ze gooien en smijten, ze bemoeien zich met iedereen. Maar wie bemoeit zich met de nozems? Niemand.”

In de tentoonstelling in het Stadsarchief blijkt dat de twee jongelui op de foto echter geen nozems te zijn. Ze procedeerden zelfs omdat ze geen nozem wilden worden genoemd – 'we zijn arbeidersjongens', woonachtig op de Oostelijke Eilanden. Er moest een rectificatie komen in Vrij Nederland. Jan Vrijman was bereid te verklaren: ‘En bij deze verklaar ik ook dat het geen nozems zijn, hoewel ze d'r stoer uitzien.’ In die tijd was dat een Nederlands relletje.

Het voorgaande is in de nieuwe tentoonstelling te beluisteren in de boeiende audiotour. Hierin kijken ook diverse geportretteerden van destijds die men heeft weten te traceren, terug op 'hun foto'.

De tentoonstelling Amsterdam! is nog te zien tot en met 14 september 2014.